Wat je nog niet wist over waterlelies

Waterlelies mogen niet ontbreken in je vijver. Vanaf de lente, laat ons zeggen mei, komen de bloemknoppen één voor één uit de diepte naar boven. Deze 'drijvende eilanden' vormen welkome leefplaatsen voor onnoemelijk veel diertjes.

Waterlelies zijn de belangrijkste bron van kleur in de waterpartij. Veel waterleliebloemen geuren bovendien verrukkelijk. Gans de zomerperiode geven zij bloemen en gaan daarmee door tot diep in de herfst. De derde of vierde dag na het opengaan blijft de bloem gesloten, zinkt traagjes en zal niet meer opengaan.

Wanneer je ziet dat de bloemen van de gewone winterharde waterlelies in je vijver een vijf tot tien centimeter boven de waterspiegel geheven worden en wanneer dat ook het geval is met de bladeren dan is het hoog tijd om je planten te verdelen en te verjongen.

Doe dat gerust in de zomer, het kan tot half augustus. Gooi het achterste, oude stuk van de wortelstok weg. Behoud de krachtige topscheut met een stuk wortelstok van zo'n 10 tot 15 cm en plaats deze iets naar boven wijzend in een waterleliemand, gevuld met klei of leem. Zet de wortel met zijn snijwonde in een hoek van de mand en laat de spruit diagonaal naar het midden van de korf wijzen. Dan heeft hij de langste afstand af te leggen voor hij weer vastraakt aan de overzijde.

Verjongen zal meestal noodzakelijk zijn om de drie jaar. Maar doe dit liever een jaartje eerder wanneer het nodig is, anders worden de planten zwaar en moeilijk handelbaar. Aangezien waterlelies krachtige voedingsbehoeftige groeiers zijn is het toevoegen van een voedingspastille voor vijverplanten aanbevolen. Bovenop de leem of klei komt een laagje Clinopti Plus filtermineraal om opwoelen van de grond door de vissen te vermijden.

Neen, het zijn eieren van waterslakken, die in groepen zijn afgezet en omhuld met een gel.

Je hoeft je hierover geen zorgen te maken.

Toch wel, waterlelies groeien in de natuur ook in vaarten en ander traag stromend water.

Waar ze een hekel aan hebben is de aanwezigheid van waterdruppels boven op hun bladschijven.

Je kan zorgen voor een hoek met rustiger water, ver van beek en waterval, zodat de waterlelies geen hinder ondervinden van het geplets. Anderzijds, kan je ook zorgen voor een soort natuurlijke barrière van planten of net onder het wateroppervlak liggende stenen tussen de waterleliezone en het golvende water van de waterval.

Echt duidelijk is de oorzaak niet. De boosdoeners zijn dan ook goed gecamoufleerd. Het zijn rupsen die de schade veroorzaken. Ze leven in een zelf aan elkaar geplakt omhulsel van afgebeten stukken blad en kroos. Je moeten er echt naar zoeken en misschien wel je bril opzetten.

Het gaat hier om het kroosvlindertje, Cataclysta lemnata, een grijswit motvlindertje met een spanwijdte van 15-25 mm. De witte vlindertjes vliegen rond van mei tot begin oktober en komen voor langs vijvers, poelen, rivieren en plassen. Ze verwijderen zich niet ver van het water waaruit ze geboren zijn en zijn dus eerder sedentair. Hun levensmilieu is stilstaand water, zeker als er eendenkroos aanwezig is.

De achtervleugels van het motvlindertje zijn wit met donkere vlekjes en banden. De motten vliegen zowel overdag als ’s nachts. Ze leven van plantensappen. De eitjes worden afgezet onderaan drijvende bladeren. Het achterlijf wordt over de bladrand heen gekromd door het vrouwtje. De rupsen zijn semi-aquatisch en bouwen drijvende huisjes.

Rupsen in bootjes

De rups bouwt een huisje van samengesponnen kroos en plantendelen. Soms komt ze een heel eind uit het kokertje maar het achterlijf blijft er altijd in. Een luchtbel zorgt voor de nodige zuurstof. De rups leeft bij voorkeur van eendenkroos maar zal ook andere planten eten en beschadigen: waterlelie, drijvend fonteinkruid, lisdodde, egelskop, watergentiaan. De rups is smal en wordt vier cm lang. De rupsen zijn moeilijk te zien want ze leven in hun zelfgemaakt omhulseltje.

Om eten te zoeken en te eten steken ze het voorste deel van hun lichaam uit het huisje. Wanneer de rups volwassen is maakt ze een gaatje aan de waterlijn. Ze gaat daar in popstadium. De rups heeft scherpe kaken en kan door sommige waterdichtingen bijten. Gevolg is dat de vijver gaat lekken en dat het waterniveau zakt. De volgende generatie rupsen boort wat lager gaatjes.

Invasie tegengaan

Als er maar een paar aanwezig zijn is de schade nauwelijks op te merken. Anders wordt het wanneer de rupsen massaal optreden. Vijvers zonder vissen of met enkel en alleen maar grote vissen zoals koi lijden er het meest onder. Kleine insecten etende visjes zoals stekelbaars en voorntjes zijn onze beste bondgenoten want ze vallen de rupsen zonder dralen aan als ze uit hun huisje komen piepen.

Biologische bestrijding kan gebeuren met Bacillus thuringensis. Dit is een bacteriepreparaat dat dodelijk is voor rupsen (en alleen maar rupsen) (handelsnamen Xentaris, Novodor, Scutello, Agbac).

Echt efficiënt is verstuiven van deze preparaten niet altijd omdat de rupsen gedeeltelijk onder water leven. Manueel verwijderen is een mogelijkheid. De eieren kunnen van de onderzijde van de waterleliebladeren gewreven worden. Verzamel ook de larven manueel. De rupsjes zelf zijn meestal niet goed te zien. Je verwijdert daarom alle aan het oppervlak drijvende stukjes afval en plantendelen, evenals de aangetaste bladeren van de waterlelies. Wellicht hangen er een paar ‘rupsjes in huisje’ aan.

Het is een goed idee de vijver uit ter rusten met een of meerdere skimmers.

Het lijkt wel alsof erop geschreven werd. Sommige bladeren zijn erg aangetast en gaan rotten. Welke diertjes veroorzaken dat?

Het gaat om de larven van waterleliekevertjes. Het lijkt wel alsof ze 'schrijven' op de bladeren. Typisch voor de vraatsporen van deze gitzwarte larfjes is dat ze de onderste bladhuid intact laten. De larven worden immers niet graag nat.

Larven waterleliekever

Waterlelies zijn sterke planten die tegen een stootje kunnen en over het algemeen weinig last hebben van plagen.

Er is echter één grote uitzondering, de vraatzucht van de larven van de waterleliekevertjes. Typisch voor de vraatsporen van deze gitzwarte larfjes is dat ze de onderste bladhuid intact laten. De larven worden immers niet graag nat.

Zowel de volwassen kevertjes (de imago's) als de larven knagen aan de bovenzijde van de bladeren. De kevertjes vreten ronde vlekken uit het blad. Ze eten niet veel en brengen al bij al weinig schade toe. De larven daarentegen graven lange of korte slingerende kanalen. Ze doen dit zonder de onderste bladhuid door te knagen.

Doordat de bladeren beschadigd zijn beginnen ze na enkele dagen vaak bruin te worden, zeker wanneer het water warm is.

De bladeren zien er niet uit en gaan verrotten. Wanneer de larven jonge bloemknoppen aanknagen worden deze soms dermate beschadigd dat de open bloem volledig vervormd is.

Wat te doen bij waterleliekevers?

Mechanische verwijdering is de beste remedie. Het is echter niet zo makkelijk larven en kevers van de bladeren te spuiten met een tuinslang. Met bladluizen lukt dit beter. Deze worden dan door de hongerige vissen verorberd. De waterleliekevers daarentegen klauteren zo snel mogelijk weer op een lelieblad, tenminste wanneer snelle vissen hen niet voor zijn.

Met de hand verwijderen of platdrukken van de larven, poppen en kevers is de beste methode voor kleine, toegankelijke vijvers. Niet iedereen zal echter de moed hebben om dit op regelmatige tijdstippen te doen. Er loopt een feloranje 'sap' uit de platgedrukte insectjes. Het is een tijdrovend werkje en toegankelijkheid is een ander probleem. In grote vijvers raakt men niet zomaar bij de waterlelies, laat staan dat men ze blad voor blad zou kunnen verzorgen. De bladeren gedurende één dag onder water houden is een goede en makkelijkere methode. De diertjes kunnen immers niet onder water ademen en worden weggeplukt door de vissen. Je kan de waterleliebladeren tijdelijk onder water houden door er bijvoorbeeld een kippengaas over te leggen.

Er bestaat ook een manier van biologische bestrijding. Dit gebeurt met een preparaat met de bacterie Bacillus thuringiensis (handelsnamen Xentari, Novodor, Scutello, Agbac). Het preparaat wordt in water opgelost en over de bladeren verneveld.

De volwassen kevertjes overleven de winter in holle stengels en afgevallen loof langs de oever. Wanneer men last heeft van een invasie van waterleliekevertjes verdient het aanbeveling in de herfst  de stengels van de oeverplanten af te knippen en ook de bladeren te verzamelen. Wanneer je deze plantenresten vervolgens verbrandt zal men zo een aantal kevertjes doden en de opmars ervan stuiten.

Waterleliekever heet wetenschappelijk Galerucella nymphaeae. Het is een klein kevertje, 6 tot 8 mm lang met een lang ovale lichaamsvorm en geelbruine beharing. De eitjes zijn kogelvormig en opaalwit met een zwak gerimpeld oppervlak. Ze worden afgezet op plantendelen boven water, in groepjes van 10 tot 15. Tijdens haar leven legt een vrouwtje 40 tot 60 eieren. Ze doet dit niet ineens maar met meerdaagse tussenpozen. De eitjes rijpen, afhankelijk van de zoninstraling, gedurende 5 tot 10 dagen. Rijpe eieren verkleuren vuilgrijs. De cilindervormige larven zijn zwart. De larven vervellen driemaal. Een volwassen larve meet 8 tot 10 mm en heeft drie paar poten. De pop is eerder oranjegeel en vastgehecht aan het bladoppervlak. Na een week is de metamorfose voltooid en kruipt het kevertje eruit. In onze streken zijn er meerdere generaties per jaar. Daardoor kunnen waterleliekevertjes een echte plaag worden.